Een orthodontist is een gespecialiseerde tandarts die geen gaatjes vult of kiezen trekt, maar zich uitsluitend bezighoudt met het maken en bijstellen van beugels. Aan de hand van modellen van het gebit en röntgenfoto's beoordeelt hij de stand van het gebit en de kaken. Tanden en kaken kunnen op heel veel verschillende manieren verkeerd staan. Er bestaan dan ook talloze soorten beugels voor het corrigeren van de stand van de tanden en kaken. Tijdens de vierjarige fulltime specialistenopleiding heeft de orthodontist geleerd met welke beugels bepaalde gebitsafwijkingen het best kunnen worden behandeld.

Met behulp van speciale kunstkaken heeft hij met allerlei soorten beugels leren werken. De orthodontist heeft onder begeleiding geleerd om patiënten met beugels te behandelen. De orthodontist werkt nauw samen met de tandarts. In eerste instantie beoordeelt de tandarts of een orthodontische behandeling wenselijk is. Hij regelt dat de patiënt op tijd door de orthodontist gezien wordt. Ook zorgt de tandarts ervoor dat de conditie van het gebit en het tandvlees zo goed mogelijk is.

In overleg met de orthodontist worden er na afloop van een orthodontische behandeling soms tandheelkundige voorzieningen (b.v. kronen of bruggen) door de tandarts gemaakt. Ook worden tanden, als ze bijvoorbeeld niet mooi van vorm zijn, door de tandarts na afloop van een beugelbehandeling nog wat mooier gemaakt. Orthodontisten werken ook veel samen met kaakchirurgen en andere specialisten.

Als je tanden en kiezen niet goed op elkaar passen of scheef staan kan de tandarts je naar de orthodontist verwijzen. Een orthodontische behandeling kan in een aantal fasen worden ingedeeld.
Tijdens het eerste bezoek (eerste consultatie) beoordeelt de orthodontist of een beugel aan te bevelen is. Als de orthodontist vindt dat een beugel gewenst is, kan het zijn dat het nog te vroeg is voor een beugelbehandeling. Meestal wordt de ontwikkeling van het gebit door de orthodontist dan verder gevolgd. De orthodontist kan ook oefeningen voorschrijven of kleine (beugel)behandelingen uitvoeren om te voorkomen dat de orthodontische afwijking verergert. Soms verwijst de orthodontist door naar andere deskundigen, b.v. de logopedist(e), indien de gebitsafwijking met problemen op andere vakgebieden samenhangen. Behandelingen om het verergeren van een orthodontische afwijking te voorkomen worden interceptieve behandelingen genoemd (interceptieve fase). Het kan ook voorkomen dat het niet raadzaam is om een beugel te maken. De reden hiervan kan zijn dat de conditie van het gebit niet goed genoeg is. Ook kan het zo zijn dat het gebit nauwelijks afwijkingen vertoont. Sommigen storen zich niet aan een gebitsafwijking.

Een orthodontische behandeling wordt niet zomaar ineens begonnen. Tijdens het eerste bezoek stelt de orthodontist een aantal vragen en kijkt hij naar de vorm van het gezicht en de stand van het gebit. Op grond hiervan stelt hij een voorlopige diagnose. Als behandeling wenselijk lijkt dan volgt er een uitgebreid onderzoek of “Begin-Behandeling records” (BBrecords).
Er worden dan afdrukken van het gebit (voor gebitsmodellen) en een aantal "gewone" foto's en röntgenfoto's gemaakt.

Er bestaan talloze soorten beugels. Ze worden vaak in drie soorten ingedeeld:

Allereerst zijn er de uitneembare beugels, ook wel losse beugels genoemd. Deze beugels heten zo omdat ze door de drager of draagster uit de mond kunnen worden gehaald. Uitneembare beugels zijn gemaakt van plastic (eigenlijk kunsthars) waaraan metalen draden zijn vastgemaakt. Er zijn verschillende soorten uitneembare beugels. Een veelgebruikte uitneembare beugel is het plaatapparaat, ook wel plaatje geheten. Deze beugel bestaat uit een plastic plaat die tegen het gehemelte aansluit. Aan het plastic zitten allerlei metalen draden. Een plaatapparaat kan ook voor het ondergebit worden gebruikt. Een andere veel gebruikte uitneembare beugel is de activator. Deze beugel wordt ook vaak blokbeugel, dubbele beugel of dubbeldekker genoemd. Eigenlijk bestaat de activator uit een uitneembare onder- en bovenbeugel die aan elkaar zijn vastgemaakt. Er zijn een heleboel verschillende activatoren.

Verder is er de vaste beugel. Deze vaste beugel - ook wel blokjes-, plaatjes-, slotjesbeugel genoemd - kan door de drager of draagster niet uit de mond worden genomen. De vaste beugel bestaat uit slotjes (brackets) die op de tanden worden geplakt. Om de kiezen zitten meestal metalen ringetjes (banden). Daarop zitten kleine metalen buisjes. Door de slotjes en buisjes loopt een veerkrachtige draad. Er bestaan ook nog andere soorten beugels die niet uit de mond kunnen worden gehaald b.v. de zgn. hyrax (zie beugelgalerij). Deze beugels zitten meestal met ringetjes aan de kiezen vast.

Tenslotte is er de buitenbeugel, ook vaak aangeduid als buitenboordbeugel of buitenboordmotor. De officiële naam voor deze beugel is headgear. Meestal bestaat de buitenbeugel uit een metalen verbindingsgedeelte (facebow) dat aan ringetjes om kiezen of een beugel in de mond kan worden bevestigd. Aan dit verbindingsgedeelte kan een band in de nek (nekbeugel) of een petje op het hoofd (petjesbeugel) worden vastgemaakt. Verder is er ook nog een buitenbeugel die langs de voorkant van het gezicht loopt. Deze beugel wordt niet zo vaak gebruikt. De buitenbeugel wordt vaak met een activator of een vaste beugel gecombineerd. Een buitenbeugel kan door de patiënt worden uitgedaan.Tijdens een orthodontische behandeling worden er vaak verschillende (soorten) beugels gebruikt.

Hoe werken beugels?
Beugels oefenen via metalen draden krachten op tanden en kiezen uit. Hierdoor gaan de tanden en kiezen langzaam van plaats veranderen. Als de draden van de beugel na enige tijd zijn uitgewerkt worden deze door de orthodontist opnieuw bijgesteld (geactiveerd). De beugel voelt dan meestal weer strakker aan. Tijdens het bijstellen van uitneembare beugels moet er soms ook plastic van de beugel worden weggeslepen. Zo ontstaat er ruimte voor de verplaatsingen van de tanden en kiezen.

Een buitenbeugel wordt vaak gebruikt om de bovenkiezen naar achteren te bewegen. Hierdoor komt er ruimte voor het in de rij zetten van het bovengebit. Behandelingen met een activator (en soortgelijke blokbeugels) en met een buitenbeugel hebben vaak ook tot doel om de stand van de kaken te corrigeren. Een activator en een buitenbeugel kunnen de groei van de bovenkaak afremmen.
De groei van de onderkaak kan door een activator worden gestimuleerd.

Behandeling met een uitneembare beugel
Voor het maken van een uitneembare beugel moeten er eerst afdrukken van het gebit worden gemaakt. Door het orthodontisch laboratorium wordt de beugel op een model van het gebit gemaakt. Soms wordt de beugel hierna eerst nog in een proefversie bij de patiënt gepast. Als de beugel klaar is wordt hij geplaatst en krijgt de patiënt instructies mee over het dragen van de beugel. Vaak moeten uitneembare beugels dag en nacht worden gedragen.

Tenzij er andere instructies zijn gegeven mogen uitneembare beugels alleen bij tandenpoetsen en hele ruwe sport even worden uitgelaten. Activatoren (blokbeugels) moeten ook met eten worden uitgedaan. Bij het tandenpoetsen moet ook de beugel zelf goed onder de kraan worden schoongeborsteld.

Na het plaatsen van een uitneembare beugel zijn de tanden en kiezen de eerste dagen vooral tijdens het eten gevoelig. Ook kunnen de wang, tong en lippen door de beugel geïrriteerd raken. De klachten nemen na een aantal dagen af. Bij sommige beugels (activatoren) kunnen er pijnlijke plekjes aan binnenzijde van de kaken ontstaan. Indien deze plekjes niet overgaan of steeds groter worden dan zal de orthodontist wat plastic van de beugel wegslijpen. De meesten zijn na een week aan de beugel gewend.
Een uitneembare beugel wordt in de regel één keer in de 4 tot 8 weken door de orthodontist bijgesteld. Meestal worden dan de metalen draden van de beugel bijgebogen. De beugel voelt dan weer strakker aan. Soms moet er ook plastic van de beugel worden weggeslepen. Zo ontstaat er ruimte voor de verplaatsingen van de tanden en kiezen.

Aan het eind van de behandeling wordt een uitneembare beugel alleen nog 's nachts gedragen.

Behandeling met een vaste beugel
Een vaste beugel wordt er meestal in een aantal stappen ingezet. De eerste keer worden er kleine elastiekjes tussen de achterste kiezen geplaatst (gesepareerd). Deze elastiekjes duwen de achterste kiezen iets van elkaar af. Hierdoor ontstaat er ruimte tussen de kiezen voor het maken van ringetjes (banden) om de kiezen. Aan deze ringen zitten kleine buisjes. De ringen worden de volgende afspraak gepast en met een soort lijm (cement) vastgezet (gebandeerd).
Vervolgens worden de slotjes op de tanden en kiezen geplakt. De tanden en kiezen worden eerst heel goed schoon en droog gemaakt. Daarna wordt er een zure vloeistof op de tanden en kiezen aangebracht. Hierdoor worden de tanden en kiezen ruw gemaakt, zodat de slotjes beter vast blijven zitten. De slotjes worden met een soort lijm op de tanden en kiezen vastgeplakt. Tenslotte wordt er een dunne veerkrachtige draad in de buisjes en slotjes vastgezet. Deze draad levert kleine krachten die de tanden en kiezen geleidelijk van plaats doen veranderen.
Na het plaatsen van een vaste beugel zijn de tanden en kiezen de eerste dagen vooral tijdens eten gevoelig. Ook kunnen de wang, tong en lippen geïrriteerd raken door de uitsteeksels van de beugel. Met speciale was (een soort stopverf) kunnen scherpe uitsteeksels worden afgedekt. De klachten nemen na een aantal dagen af en de meesten zijn na een week aan de beugel gewend. Bij een vaste beugel mogen geen harde, taaie en kleverige dingen worden gegeten, omdat de slotjes dan kunnen afbreken.

Ook moet er extra goed worden gepoetst, omdat voedsel gemakkelijk om de slotjes blijft vastzitten. Soms wordt aangeraden om zo weinig mogelijk frisdrank te drinken, omdat anders de ringetjes om de kiezen eerder los kunnen gaan.
Een vaste beugel wordt in de regel één keer in de 4 tot 6 weken door de orthodontist bijgesteld. Meestal wordt de draad die in de buisjes loopt vervangen of bijgebogen. De beugel voelt dan weer strakker aan. Vaak zitten er ook elastiekjes aan de beugel vast. Deze moeten regelmatig worden vervangen.
Aan het eind van de behandeling wordt de beugel verwijderd. De slotjes worden met een speciale tang van de tanden afgehaald. De lijm laat dan meteen los. De meesten voelen hier vrijwel niets van. De lijmresten worden vervolgens weer van de tanden en kiezen weggehaald en alles wordt mooi gepolijst.

Behandeling met een buitenbeugel
Het metalen verbindingsgedeelte (facebow) van de buitenbeugel wordt bij de patiënt precies op maat gemaakt. Het deel dat in de mond zit wordt in buisjes geschoven die vastzitten aan ringetjes om bovenkiezen. Aan het deel dat buiten de mond loopt wordt een band in de nek of op het hoofd vastgemaakt.
Na het plaatsen van een buitenbeugel kunnen de kiezen waar de beugel aan vastzit de eerste tijd vooral 's ochtends vroeg gevoelig zijn. Ook raken de wang en lippen vaak wat geïrriteerd. De buitenbeugel ligt hier immers tegenaan. Sommige patiënten moeten er in het begin aan wennen om met een buitenbeugel te slapen. Al deze klachten nemen na verloop van tijd af. De meesten zijn na een week aan de beugel gewend. Als je in het begin veel last van de beugel hebt kun je gerust de eerste paar dagen enkele pijnstillers nemen.
Een buitenbeugel kan door de drager of draagster ervan zelf worden uitgedaan. Meestal moeten buitenbeugels ongeveer 14 uur per dag (’s avonds en ’s nachts) worden gedragen.
Vaak wordt een buitenbeugel gecombineerd met andere beugels, zoals een activator (blokbeugel) of vaste apparatuur. Bij sommige activatoren zit het metalen verbindingsgedeelte van de buitenbeugel vast in het plastic van de activator. Het verbindingsdeel hoeft dan niet in buisjes te worden geschoven.
Doorgaans wordt een buitenbeugel één keer in de 4 tot 6 weken door de orthodontist gecontroleerd en bijgesteld.

Welke retentiebeugels zijn er?

Na afloop van een orthodontische behandeling hebben de tanden de neiging om weer in de oude stand te gaan staan. Daarom worden er na de (actieve) orthodontische behandeling meestal afbouwbeugels (retentiebeugels) gemaakt. Deze zorgen ervoor dat het gebit zo goed mogelijk in de gecorrigeerde stand blijft staan.

Er zijn heel veel soorten retentiebeugels. Vaak wordt het gebit met een uitneembare beugel vastgehouden.

In het begin moet deze uitneembare beugel dag en nacht worden gedragen. Na verloop van tijd hoeft de beugel alleen nog 's nachts te worden gedragen.

Een andere retentiebeugel is de spalk. Dat is een dunne metalen draad die achter de tanden wordt vastgelijmd. Een retentiespalk wordt vaak alleen achter de ondertanden vastgezet. De spalk kan echter ook achter de boventanden worden vastgeplakt. Een retentiespalk is vrijwel onzichtbaar en levert doorgaans weinig problemen op. In de regel wordt de spalk jarenlang achter de tanden gelaten. Uiteindelijk houdt de tandarts de spalk meestal verder onder controle.